Ο ΟΗΕ έχει μεγάλα γλωσσικά προβλήματα
Η εκμάθηση της μητρικής γλώσσας
Ακόμη κι αν δεν είσαι Σουηδός, μην προσπεράσεις αυτό το κεφάλαιο γιατί είναι σημαντικό. Αυτό που προσπαθώ να παρουσιάσω με το παρόν κείμενο, δεν αφορά μόνον τη γλώσσα μου, τα σουηδικά, αλλά την πλειοψηφία των γλωσσών, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών. Αν και έχεις την πεποίθηση σήμερα ότι η γλώσσα σου δεν απειλείται, θα διαπιστώσεις σε μερικά χρόνια ότι αυτό πράματι συμβαίνει. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς μεταξύ μας. Ο δρόμος προς έναν κόσμο με μερικές μόνο γλώσσες, θα είναι γεμάτος από αντιθέσεις και κοινωνικές ανησυχίες.
Σήμερα συντελείται ένας γλωσσικός αποικισμός από την αγγλική γλώσσα. Δεν είναι καθόλου αρνητικό με πολιτικές, πολιτιστικές και τεχνικές επιδράσεις από το εξωτερικό. Το αντίθετο μάλιστα, είναι πού καλό. Αλλά όμως, από την επιταχυνόμενη αγγλική γλωσσική επίδραση, έχει καταστεί η αγγλική απειλή για τη σουηδική μας γλώσσα και το σουηδικό μας πολιτισμό. Πολλοί Σουηδοί γλωσσολόγοι έχουν την άποψη ότι σε μερικές γενιές, η αγγλική, θα είναι η γλώσσα που θα δεσπόζει στη Σουηδία. Και τότε δεν θα είναι μόνον η γλώσσα που θα δεσπόζει, αλλά και ο πολιτισμός που προέρχεται από αυτήν.
Είναι μία πραγματικότητα, βάσει των γλωσσολόγων ερευνητών, ότι χιλιάδες γλώσσες θα εξαφανιστούν τα επόμενα εκατό χρόνια.
Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό ότι σε πολλές περιπτώσεις, στη Σουηδία, έχει σταματήσει η χρήση της σουηδικής γλώσσας προς όφελος της αγγλικής. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει η αγγλική με ολοένα αυξανόμενη ταχύτητα, υπερσκελίσει τη σουηδική στην ανώτερη εκπαίδευση και την έρευνα, ιδιαίτερα στις φυσικές επιστήμες, την ιατρική και την τεχνολογία.
Με αφορμή την εξάπλωση των αγγλικών, άρχισαν να κρούωνται οι κώδωνες κινδύνου στη Σουηδία για τη γλωσσική ”απώλεια εδαφών”, που σημαίνει ότι όλοι οι τομείς των επιστημών και του πολιτισμού, λίγο ή πολύ χάνονται.
Οσον αφορά τις ιατρικές επιστήμες, υπάρχουν πολλά σήματα κινδύνου, όπως:
Οι ακαδημαϊκές διατριβές, γράφονται ως επί το πλείστον στην αγγλική. Για τις διατριβές που έχουν γραφτεί στα σουηδικά, απαιτείται μία σύνοψη στα αγγλικά, ενώ για διατριβές στα αγγλικά δεν απαιτείται καμία σύνοψη στα σουηδικά.
Τι συμβαίνει όταν μία γλώσσα εξανεμίζεται και πεθαίνει; Οταν σταματά η χρησιμοποίηση κάποιας γλώσσας σε έναν τομέα, σταματά και η εξέλιξη της γλώσσας ως μέσον επικοινωνίας σε αυτόν τον τομέα. Για παράδειγμα, δε δημιουργούνται νέοι όροι για καινούργια φαινόμενα. Αν δεν χρησιμοποιήσουμε τα σουηδικά π.χ. στην ιατρική έρευνα, θα γίνει με την πάροδο του χρόνου, πολύ δύσκολο να γραφτούν στα σουηδικά οι νέες επιτεύξεις, ακόμα και σ’ αυτές τις περιπτώσεις που για διάφορους λόγους είναι κατάλληλο να γίνει αυτό. Τότε, έχει επέλθει απώλεια εδάφους –τα σουηδικά έχουν σταματήσει να είναι γλώσσα σε χρήση ώστε να μπορέσει να περιγράψει μέρος των γνώσεων περί ιατρικής. Αν συνεχιστεί αυτή η εξέλιξη, π.χ. αν οι φοιτητές της ιατρικής διδάσκονται μόνο στα αγγλικά, τότε ολόκληρος ο τομέας της ιατρικής θα εξαφανιστεί από τα σουηδικά.
Η Σουηδική Επιτροπή Γλωσσολογίας ανησυχεί γιατί ολόκληροι τομείς μπορούν να εξαφανιστούν από τη σουηδική γλώσσα: Στον τραπεζικό, οικονομικό και ηλεκτρονικό τομέα, συχνά, δεν υπάρχουν λέξεις και εκφράσεις στα σουηδικά όπως επίσης και στην ολοένα αυξανόμενη διεθνή πολιτική. Στη Σουηδία δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο οι έρευνες και η διδασκαλία να διεξάγονται στα αγγλικά.
Στον πολιτικό τομέα έχει η αρχίσει να διεισδύει όλο και περισσότερο η αγγλική μετά την ένταξη της Σουηδίας στην ΕΕ. Σε πολλές σουηδικές επιχειρήσεις της βιομηχανίας και του εμπορίου, χρησιμοποιείται ως γλώσσα επικοινωνίας η αγγλική, δηλαδή είναι η μοναδική γραπτή γλώσσα και αυτή που κυριαρχεί στον προφορικό λόγο. Τα σουηδικά χρησιμοποιούνται μόνο όταν δύο Σουηδοί συναντώνται για να πιουν ένα φλυτζάνι καφέ.
Διάβασα για κάποιον άνδρα που είχε συγκεντρώσει από τις βελγικές εφημερίδες 500 αγγελίες εργασίας, όπου αναγραφόταν ότι απαιτούσαν από τους υποψηφίους να είναι ”English native speaker”, δηλαδή να έχουν την αγγλική ως μητρική. Τέτοιου είδους αγγελίες έχουν εμφανιστεί και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και στη Νορβηγία.
Αυτό που συμβαίνει είναι μία εξασθένιση των σουηδικών ως γλωσσικού κοινωνικού φορέα.
Γλωσσικές απώλειες προς όφελος των αγγλικών, σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αποκλείεται από το δημοκρατικό δημόσιο διάλογο και από πολύτιμες γνώσεις. Αυτού του είδους οι απώλειες δημιουργούν δυσκολίες. Για παράδειγμα, δυσχεραίνει η μετάδοση γνώσεων σε κοινωνικές ομάδες που δεν ανήκουν στις ομάδες των ειδικών. Αυτό με τη σειρά του, δυσχεραίνει την πληροφόρηση γύρω από τις επιστημονικές έρευνες, που μεταξύ άλλων, χειροτερεύουν τις δυνατότητες για τον απαραίτητο δημόσιο διάλογο στα διάφορα θέματα που προκύπτουν.
Θέλουμε να αποκλειστούν στο μέλλον οι επιστήμονες των φυσικών επιστημών με τις γνώσεις τους σε θέματα που αφορούν π.χ. το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία στην ίδια τους την πατρίδα με μοναδική αιτία την αδυναμία να μεταδώσουν τις γνώσεις τους στη μητρική τους γλώσσα;
Η επαφή μεταξύ κοσμικών (μη ειδικών) και ειδημόνων, θα δυσκολευτεί αν δεν υπάρχει η κατάλληλη ορολογία στα ελληνικά όπου μπορούν να ανατρέξουν. Είναι πολύ σημαντικό να μπορεί κάποιος χρησιμοποιώντας τα ελληνικά να λάβει μέρος σε δημόσια συζήτηση που αφορά τη Γενετική ή την Εθνική Οικονομία. Οι πιθανότητες των επιχειρήσεων να επωφεληθούν από τις νέες εξελίξεις μειώνονται αν οι νέες γνώσεις δεν εξαπλώνονται στα ελληνικά, σουηδικά και τις άλλες γλώσσες.
Οι απώλειες γνώσεων στους διάφορους τομείς, εξαπλώνονται γρήγορα και εύκολα με αλυσιδωτές αντιδράσεις. Εχουμε τέτοιες τάσεις σήμερα στη Σουηδία. Η εκμάθηση της αγγλικής επεκτείνεται ολοένα και περισσότερο στα γυμνάσια και τα δημοτικά με την υπόδειξη ότι η αγγλική κυριαρχεί γλωσσικά στην ανώτερη εκπαίδευση.
Αν χαθούν διάφοροι τομείς για τη σουηδική γλώσσα, αυτό θα έχει αντίκτυπο στη σουηδική κοινωνία. Μπορούμε να περιέλθουμε σε μία κατάσταση όπου τα αγγλικά θα είναι η επίσημη γλώσσα (στα σχολεία, την αγορά εργασίας, τις υπηρεσίες κ.α.) ενώ τα σουηδικά θα χρησιμοποιούνται στις ανεπίσημες επαφές και τις συναναστροφές. Μία τέτοια κατάσταση με μία ”ανώτερη” και μία ”κατώτερη” γλώσσα, δεν είναι ασυνήθιστο. Τη συναντούμε, μεταξύ άλλων, και σε πολλές χώρες με αποικιοκρατικό παρελθόν, όπου η παλιά αποικιακή γλώσσα χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση ενώ η μητρική γλώσσα των ντόπιων, είναι μία άλλη. Οι εμπειρίες από τέτοιες χώρες δεν είναι οι ενδεδειγμένες. Αντίθετα μάλιστα, είναι σαφώς αρνητικές: κακή παιδεία και κοινωνικές εντάσεις.
Ισως να έχεις την εντύπωση ότι υπερβάλλω, δυστυχώς όμως, δεν συμβαίνει αυτό.
Η διαρκής και σε εξέλιξη εξασθένιση της σουηδικής γλώσσας, θα επιφέρει μελλοντικά ένα διαχωρισμό μεταξύ αυτών που κατέχουν την αγγλική και αυτών που δεν την κατέχουν. Τα σουηδικά δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν ως μία μοναδική και πλούσια κοινή γλώσσα. Αυτό θα επισημάνει κίνδυνο για τη δημοκρατία μας. Την ημέρα που θα κατανοηθεί ότι έχει συμβεί αυτό, τότε θα είναι αργά να εισαγάγουμε την εσπεράντο. Αντί αυτού, θα γίνει η μόνη κατάλληλη ενέργεια, που θα είναι η βελτίωση της διδασκαλίας των αγγλικών στη σουηδική εκπαίδευση. Στην αρχή σε μικρότερη σκάλα και αργότερα στο σύνολό της και τούτο για να μη μείνουμε πίσω σ’ ένα διαρκώς αυξανόμενο διεθνή και ανταγωνιστικό κόσμο. Αυτό που θα ισχύει είναι ”ανταγωνίσου ή πέθανε” και τα σουηδικά δεν θα μπορέσουν να ανταγωνιστούν τα αγγλικά. Αν δεν τα καταφέρουμε στο σκληρό ανταγωνισμό της παγκόσμιας αγοράς, δεν θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε τη δική μας ευημερία. Δεν θα μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε το σκληρό ανταγωνισμό αν δεν κατέχουμε πλήρως την αγγλική σε μία διαρκώς αυξανόμενη και τεχνικά αναπτυσσόμενη παγκόσμια αγορά.
Ολο και περισσότεροι γονείς στη Σουηδία, βάζουν τα παιδιά τους σε αγγλόφωνα γυμνάσια. Εχω ακούσει πολλούς δασκάλους των σουηδικών να λένε πως έχουν συναντήσει γονείς που ισχυρίζονται ότι δεν είναι σημαντικό να κατέχουν τα παιδιά της τη σουηδική, το πιο σημαντικό είναι να κατέχουν καλά την αγγλική. Θα ήταν ίσως προτιμότερο στον συνεχώς αυξανόμενο αγγλόφωνο κόσμο και πλεονέκτημα για τα παιδιά μας, αν όλη η εκπαίδευση, ήδη από το δημοτικό, γινόταν στα αγγλικά;
Ως αγγλόφωνοι θα μπορούσαμε να είμαστε πολύ περισσότερο δραστήριοι στην ΕΕ.
Μία αγγλόφωνη ΕΕ, μαζί με τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και άλλες χώρες, θα μπορούσε να περιθωριοποιήσει τις περισσότερες από τις υπόλοιπες γλώσσες, με προοπτική να οδηγηθούμε σ΄έναν αγγλόφωνο κόσμο. Γεγονός που, στη ουσία, θα σήμαινε έναν καλύτερο κόσμο επειδή έχω την εντύπωση πως ένας κόσμος που όλοι οι άνθρωποι μπορούν να ανταλλάξουν σκέψεις μεταξύ τους, είναι ένας καλύτερος κόσμος.
Μία αλλαγή από τα σουηδικά στα αγγλικά, για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, θα σήμαινε φοβερές πιέσεις για τη σουηδική κοινωνία. Οι ταξικές και εθνικές αντιθέσεις θα οξύνονταν. Με τη γλώσσα οργανώνουμε τις γνώσεις και την εμπειρία. Γι’ αυτό, αλλαγή γλώσσας θα σήμαινε τεράστιες απώλειες γνώσεων, το οποίο με τη σειρά του θα σήμαινε ότι για μεγάλη χρονική περίοδο δεν θα μπορούσαμε να είμαστε διεθνώς ανταγωνίσιμοι.
Οι Σουηδοί ερευνητές θα πρέπει να κατέχουν την αγγλική για να παραμείνει η χώρα ως διακεκριμένη χώρα ερευνών. Αυτό δεν βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τη φιλοδοξία να μπορούν να μιλούν και να γράφουν οι Σουηδοί ερευνητές για τα θέματα της ειδικοτητάς του στα σουηδικά. ”Η μητρική γλώσσα είναι κινητήρια δύναμη στο γλωσσικό και διανοητικό μηχανισμό.” Για να επιτύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα, θα πρέπει οι ερευνητές να γράφουν στη μητρική τους γλώσσα και μετά να απευθύνονται σε μεταφραστές. Διακεκριμένοι Σουηδοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι περισσότερο ευφυής είναι αυτός που εκφράζεται στη μητρική του γλώσσα.
Η Σουηδία έχει πολλούς μετανάστες. Σε μία πολυγλωσση και πολυπολιτισμική Σουηδία, απαιτείται μία κοινή γλώσσα και αυτή πρέπει να είναι η σουηδική. Γι’ αυτό είναι σημαντικό σε μαθητές με κάποια άλλη μητρική γλώσσα να δίδονται οι δυνατότητες να μαθαίνουν καλά σουηδικά. Διαφορετικά θα εκληφθούν τα σουηδικά ως ανώτερη γλώσσα και οι γλωσσικές μειονότητες θα επιλέξουν ως κοινή γλώσσα τα αγγλικά. Τέτοιες τάσεις παρατηρούνται ήδη σε μειονότητες της Ευρώπης.
Είναι αυτονόητο ότι θα χρησιμοποιείται η αγγλική και μάλιστα θα υπερτερεί σε διάφορους τομείς.
Η παγκοσμιοποίηση της επιστήμης και της αγοράς εργασίας, καθιστά την αγγλική ως τη μοναδική γλώσσα εργασίας. Τα προβλήματα εμφανίζονται όταν δεν θα είναι δυνατόν πια να χρησιμοποιηθεί η σουηδική σε κάποιον τομέα, όταν δεν θα είναι δυνατόν πια να μιλήσουμε και να γράψουμε στα σουηδικά για τη Γενετική, το Οικογενειακό Δίκαιο ή για την Αγροτική Οικονομία. Τότε υπεισέρχεται η γλωσσική υποχώρηση και οι κοινωνικές αντιθέσεις, τόσο πιο μεγάλες όσο πιο πολλείς τομείς προσβάλλονται. Μία γλώσσα που δέχεται πολλά πλήγματα με αντίστοιχες απώλειες, στο τέλος, εξορίζεται και καταλήγει να χρησιμοποιείται στην οικογένεια, στις τελετές και στο μουσείο του χωριού.
Πρέπει να επιλέξουμε γλώσσα σήμερα, αύριο θα είναι αργά. Πρέπει να γνωρίζουμε τι συμβαίνει και ν’ αποφασίσουμε για τη μοίρα μας. Μία ΕΕ με 24 γλώσσες θα λειτουργήσει άσχημα. Το κόστος για τους διερμηνείς και τους μεταφραστές θα γίνει τεράστιο και δεν είναι καθόλου ρεαλιστική η σκέψη ότι θα υπάρχει το ανθρώπινο δυναμικό και η οικονομική ευχέρεια για να μεταφράζονται όλες οι συνεδριάσεις και όλα τα έγγραφα σε όλες τις γλώσσες. Ενα ναι σε μία ΕΕ με 24 γλώσσες είναι στην πραγματικότητα ένα ναι σ’ έναν κόσμο που δεσπόζουν τα αγγλικά και ο αγγλικός πολιτισμός και ένα όχι σε μία πολυπολιτισμική Ευρώπη.
Ο ΟΗΕ έχει μεγάλα γλωσσικά προβλήματα |
Περιεχόμενα | Η εκμάθηση της μητρικής γλώσσας |
© Hans Malv, 2004