VN heeft grote taalproblemen
De moedertaal leren
Ook al ben je niet Zweeds, je moet dit hoofdstuk niet overslaan, want het is belangrijk. Wat er hier besproken wordt, geldt niet alleen voor mijn taal, het Zweeds, maar is van toepassing op de grote meerderheid van de talen in de wereld, inclusief het Nederlands. Ook al denk je nu dat jouw taal niet bedreigd wordt, over een aantal jaren zul je merken dat dit wel het geval is. We moeten elkaar trouw blijven. De weg naar een wereld met slechts enkele talen zal bezaaid zijn met tegenstellingen en sociale onrust.
Er is een talige Engelse kolonisatie van de wereld aan de gang. Er is niets mis met politieke, culturele en technische invloeden van buitenaf, integendeel, ze zijn verrijkend. Maar door een versnellende Engelstalige invloed is het Engels een bedreiging geworden voor onze Zweedse taal en onze Zweedse cultuur. Verschillende Zweedse taalwetenschappers denken al dat het Engels over een paar generaties de dominerende taal zal zijn in Zweden. En dan zal het niet alleen de taal zijn die domineert, maar ook de bijbehorende cultuur.
Het is de realiteit volgens taalonderzoekers, dat duizenden talen de komende honderd jaar zullen verdwijnen.
Het is zorgwekkend dat men in Zweden in verschillende samenhangen gestopt is met het gebruik van Zweeds ten gunste van het Engels. Het Engels heeft de afgelopen decennia steeds meer terrein gewonnen op het Zweeds voor onderzoek en hoger onderwijs, vooral voor de natuurwetenschappen, geneeskunde en voor techniek.
Door de uitbreiding van het Engels is men in Zweden begonnen met waarschuwen voor taalkundig ”terreinverlies”, waarmee bedoeld wordt dat volledige gebieden binnen wetenschap en cultuur min of meer verloren gaan.
Wat betreft de medische wetenschap zijn er onrustwekkende waarschuwingssignalen zoals
Academische verhandelingen worden sowieso steeds vaker in het Engels geschreven. Voor verhandelingen in het Zweeds is een Engelse samenvatting verplicht, maar voor verhandelingen in het Engels is geen samenvatting in het Zweeds nodig.
Hoe werkt het als een taal wegkwijnt en uitsterft? Als men ophoudt een taal te gebruiken binnen een bepaald werkterrein ontwikkelt de taal zich niet meer als communicatiemiddel binnen dit veld. Er worden bijvoorbeeld geen termen gecreëerd voor nieuwe verschijnselen. Als het Zweeds niet gebruikt wordt binnen bijvoorbeeld medisch onderzoek, dan zal het langzamerhand moeilijk worden om in het Zweeds te praten en schrijven over de nieuwste terreinwinsten, zelfs in die gevallen waarin het om verschillende redenen gepast is om te doen. Dan heeft er terreinverlies plaatsgevonden – het Zweeds is dan niet langer een bruikbare taal om delen van de medische wetenschap te beschrijven. Gaat deze ontwikkeling door, bijvoorbeeld als studenten medicijnen volledig in het Engels onderwezen worden, dan kan het hele gebied verloren gaan voor het Zweeds.
De Zweedse taalcommissie maakt er zich zorgen over dat hele ”domeinen” helemaal geleegd zullen worden van bruikbaar Zweeds: In de bancaire, financiële, computer en IT-wereld ontbreken vaak Zweedse woorden en uitdrukkigen zoals binnen de steeds meer geïnternationaliseerde politiek. Het is niet ongewoon in Zweden dat onderzoek en opleiding in het Engels plaatsvinden.
Op het politieke terrein is het Engels steeds meer beginnen binnen te dringen na toetreding tot de EU. Op veel Zweedse werkplaatsen binnen de industrie en handel is Engels de bedrijfstaal, d.w.z. de enige schrijftaal en de dominerende spreektaal. Zweeds wordt alleen gesproken als twee Zweden samen een kop koffie gaan drinken.
Ik las over een man die in Belgische kranten 500 verschillende vacatures had verzameld waarin de vragende partij van de sollicitant eiste dat hij/zij een ”English native speaker” was, d.w.z. dat deze Engels als moedertaal had. Zulke advertenties zijn ook voorgekomen in andere Europese landen, o.a Noorwegen.
Wat je hier ziet gebeuren, is een verzwakking van het Zweeds als dragende maatschappelijke taal.
Terreinverlies ten opzichte van het Engels zal er o.a. toe leiden dat grote delen van de bevolking buitengesloten worden van een democratische maatschappelijke discussie en van waardevolle kennis. Zulk terreinverlies veroorzaakt moeilijkheden. Het wordt bv. moeilijk om kennis te verspreiden buiten de groep van specialisten. Daardoor zijn de mogelijkheden om inzicht te hebben in wetenschappelijk onderzoek slechter, wat o.a. de mogelijkheden tot een noodzakelijk algemeen debat over aparte vraagstellingen vermindert. Willen wij dat de toekomstige natuurwetenschapper met al zijn kennis buitengesloten wordt van bv. het milieu- en gezondheidsdebat in zijn vaderland, alleen maar omdat hij niet in staat is zijn kennis te delen met anderen in zijn moedertaal?
Het contact tussen leken en experten kan bemoeilijkt worden als er geen toegang is tot een Nederlandse vaktaal. Het is belangrijk dat u in uw eigen taal een debat kunt voeren zowel over genetische manipulatie als over de nationale economie. De mogelijkheid voor bedrijven om nieuwe ontdekkingen nuttig te gebruiken vermindert als de kennis niet verspreid wordt in het Nederlands, Zweeds of een andere taal.
Terreinverlies verspreidt zich snel via een soort kettingreactie. Zulke tendensen zien we tegenwoordig in Zweden. Onderwijs in het Engels wordt bijvoorbeeld steeds normaler op middelbare en lagere scholen, waarbij er als reden wordt verwezen naar het feit dat Engels de dominerende taal is in grote delen van de hogere opleiding.
Als veel terreinen voor het Zweeds verloren gaan, heeft dit een grote weerslag op de Zweedse samenleving. We kunnen in een situatie terechtkomen waarin Engels de taal is in het openbare leven (school, werk, administratie etc), terwijl Zweeds de taal is voor huishoudelijk gebruik en de dagelijkse informele omgang met mensen. Zo’n situatie met een “hoogtaal” en een “laagtaal” is niet helemaal ongewoon. Wij zien dit o.a. terug in veel landen met een koloniaal verleden waar de oude koloniale taal gebruikt wordt in het onderwijssysteem bijvoorbeeld, terwijl de moedertaal van de meerderheid van de mensen een andere taal is. De ervaringen van zulke landen stimuleren niet tot navolging. Integendeel, ze zijn eenduidig negatief: Slechte opleidingsresultaten en sociale spanningen.
Jij vindt misschien dat ik overdrijf, maar helaas, dat doe ik niet.
De huidige sluipende verarming van de Zweedse taal zal op lange termijn een opdeling met zich meebrengen tussen degenen die Engels beheersen en degenen die het niet beheersen. De Zweedse taal zal een hindernis worden. Zweeds zal niet meer fungeren als een eigen en rijke gemeenschapstaal. Dat zal een bedreiging betekenen voor onze democratie. De dag dat men dat inziet, zal het al te laat zijn om Esperanto in te voeren. De enige redelijke maatregel in de plaats daarvan zal de verbetering van het gemeenschappelijk onderwijs in het Engels zijn door, om te beginnen een deel, maar later het volledige onderwijs in het Engels te laten plaatsvinden, zodat we niet achterop zullen raken in een wereld die steeds meer op internationalisme en concurrentie gebaseerd is. Het enige wat dan nog geldt is “concurreren of sterven” en het Zweeds zal de concurrentie met het Engels niet aankunnen. Als we ons niet redden in de harde concurrentie op de wereldmarkt, kunnen we ons ontwikkelde welvaartssysteem niet behouden. We zullen de concurrentie niet overleven op een wereldmarkt die sterk op techniek gebaseerd is, als er niet meer mensen zijn die ongehinderd Engels spreken.
In Zweden sturen steeds meer ouders hun kinderen naar Engelstalige middelbare scholen. Ik heb verschillende talenleraren horen zeggen dat ze ouders ontmoet hadden die vonden dat het niet belangrijk was dat hun kinderen goed Zweeds leerden, het was belangrijk dat ze goed Engels leerden. Misschien zou het in een steeds meer Engelstalige wereld een voordeel zijn voor onze kinderen als het hele onderwijs al vanaf de basisschool in het Engels gebeurde.
Als Engelstaligen zouden we met grotere kracht kunnen optreden binnen de EU.
Een Engelstalige EU samen met de VS, Canada, Australië en meerdere landen zou de betekenis van de meeste andere talen marginaliseren en zou hopelijk uiteindelijk leiden tot een Engelstalige wereld. Wat op zich een betere wereld zou betekenen, want ik denk dat een wereld waarin alle mensen met elkaar van gedachten kunnen wisselen, een betere wereld is.
Een taalwisseling van Zweeds naar Engels zou, tijdens een lange overgangsperiode, zware belastingen inhouden voor de Zweedse samenleving. Klassenverschillen en etnische tegenstellingen zouden verscherpt worden. Via de taal worden kennis en ervaring ingedeeld. Daarom zou een taalwisseling een enorm verlies van kennis inhouden, wat weer zou betekenen dat we ons gedurende een lange periode moeilijker internationaal zouden kunnen profileren.
Zweedse onderzoekers moeten Engels kunnen om van Zweden een vooraanstaande onderzoeksnatie te maken. Dit is niet in tegenstelling met de ambitie dat Zweedse onderzoekers moeten kunnen spreken en schrijven over hun onderwerpen in het Zweeds. “De moedertaal is het aandrijfwiel in het talige en mentale apparaat.” Om het beste resultaat te verkrijgen zouden onderzoekers in hun moedertaal moeten schrijven en daarna vertalers de rest laten doen. Men is het pienterste in zijn moedertaal, volgens vooraanstaande Zweedse taalexperts.
Zweden heeft veel immigranten. In een multitalig en multicultureel Zweden is er behoefte aan één gemeenschappelijke taal en dat zou het Zweeds moeten zijn. Daarom is het belangrijk dat er aan leerlingen met een andere moedertaal de mogelijkheid wordt gegeven om zich degelijk Zweeds te leren. In het andere geval zal Zweeds gezien worden als een overheidstaal en zullen de taalminderheden Engels kiezen als gemeenschappelijke taal. Zulke tendensen heeft men al kunnen waarnemen onder sprekers van minderheidstalen verspreid over heel Europa.
Het Engels moet natuurlijk gebruikt worden en zelfs domineren in verschillende domeinen. De internationalisering van wetenschap en arbeidsleven zorgen er vaak voor dat Engels de enige mogelijke werktaal is. Het probleem ontstaat als het niet langer mogelijk is om Zweeds te gebruiken in een bepaald domein, als we niet meer kunnen schrijven en spreken over geavanceerde computerlinguïstiek, genetische manipulatie, familierecht of landbouweconomie in het Zweeds. Dan ontstaan de verdomming en de sociale gaten – hoe groter, des te meer domeinen er getroffen worden. Een taal die veel terreinverlies ondergaat, wordt uiteindelijk verwezen naar het gezinsleven, ceremonies en het heemkundemuseum.
Vandaag moeten we een taal kiezen, want morgen is het te laat. We moeten weten wat er gebeurt en verantwoordelijkheid afleggen voor ons eigen lot. Een EU met 24 officiële talen zal slecht functioneren. De kosten voor tolken en vertalers zullen onredelijk worden en het is helemaal onrealistisch om te geloven dat er economische en menselijke middelen zullen zijn om alle vergaderingen en documenten te vertalen naar alle talen. Een ja tegen een EU met 24 officiële talen is in realiteit een ja tegen een wereld die steeds meer gedomineerd wordt door de Engelse taal en de Engelse cultuur, en een nee tegen een multicultureel Europa.
VN heeft grote taalproblemen |
Inhoudsopgave | De moedertaal leren |
© Hans Malv, 2004